جوان آنلاین: عرصه خبر همیشه چیز‌هایی در آستین خود دارد تا بهت‌زده و حیرت‌زده‌مان کند. این دقیقاً حال و هوای اهالی خبر از ساعت ۱۴ روز یک‌شنبه ۳۰ اردیبهشت بود. بالگرد رئیس‌جمهور سقوط سخت کرد. «سقوط سخت» با روان‌مان بازی می‌کند. آخرین روز‌های دومین ماه بهار امسال تلخ و سخت گذشت. ساعت از ۲۴ هم رد شد، اما خبری نیامد. بسیاری تا صبح نخوابیدند تا اینکه بالاخره خبر تلخ در اخبار صبحگاهی آخرین رور اردیبهشت اعلام می‌شود، رئیس‌جمهور شهید شده و همراهانش نیز. آن هم بین درختان قد برافراشته جنگل‌های ارسباران که همیشه بوی زندگی و هوای زندگی از این پهنه سرسبز می‌شنیدیم. این بار، اما در آن فرشته مرگ خفته بود. حالا ۴۰ روز گذشته است. هوای انتخابات گرم گرم است تا جانشین رئیس‌جمهور شهید انتخاب شود، اما مردم هنوز به یاد اهالی پرواز اردیبهشت هستند؛ آیت‌الله سید‌ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور، دکترحسین‌امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، دکتر مالک‌رحمتی استاندار آذربایجان‌شرقی، حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین سیدعلی‌آل‌هاشم امام جمعه تبریز، سردار موسوی سرتیم حفاظت رئیس‌جمهور به همراه سه نفر کادر پرواز بالگرد. حرف‌های بسیار در مورد رئیسی عزیز زده شده است. چه تعابیر زیبایی که رهبری معظم انقلاب استفاده کردند و چه تعریف و تمجید‌هایی که منتقدان و مخالفان رئیس‌جمهور شهید بیان کردند. حالا که چهلم این شهدای گرانقدر فرارسیده است، گفت‌وگویی با مهدی فضائلی، کارشناس سیاسی و رسانه‌ای انجام داده‌ایم. موضوع این گفتگو تبیین تعابیری است که رهبر معظم انقلاب در مورد شهید رئیسی به کار بردند. راز این تعابیر چیست. فضائلی معتقد است تعابیر رهبر معظم انقلاب در مورد شهید رئیسی نتیجه شناخت طولانی و عمیق ایشان از آیت‌الله رئیسی است. نکته بعدی که در این گفتگو فضائلی بر آن تأکید کرد، اخلاقمداری و سیاست اخلاقی رئیس‌جمهور شهید است که باعث شده است بین مردم و مخالفان و موافقان خود محبوبیتی داشته باشد که نشان آن مراسمات بدرقه باشکوهی بود که مردم برای آقای رئیس‌جمهور انجام دادند.
بعد از شهادت شهید رئیسی، رهبر معظم انقلاب تعابیر مختلفی در مورد شهید جمهور به کار بردند. رئیس‌جمهور جامع‌الاطراف، رئیسی عزیز، مرد خستگی‌ناپذیر و دیگر تعابیری که رهبری در سخنان و پیام‌های مختلف خودشان استفاده کردند. تحلیل شما از این تعابیر و نگاه رهبر معظم انقلاب به شهید رئیسی چیست؟
رهبر معظم انقلاب آقای رئیسی را طولانی‌مدت و از نزدیک می‌شناختند. این مسئله بسیار مهم است، یعنی مهم است من وقتی از فردی تعریف می‌کنم و در مورد کسی توصیفاتی را به کار می‌برم، این تعریف و توصیف مبتنی بر چه میزان شناختی است. این شناخت چقدر عمیق است و در چه بازه زمانی شکل گرفته است. وقتی همه این مؤلفه‌ها را کنار هم می‌گذاریم، شناخت رهبری نسبت به شهید رئیسی یک شناخت دقیق و طولانی‌مدت است. نکته بعدی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد، شخصیت ادیب، سخنور و مسلط به واژگان و کلمات رهبری است که ایشان کلمات را دقیق مورد استفاده قرار می‌دهند، یعنی تعابیری که استفاده می‌کنند، دقیق و بجاست. نکته بعدی که احتمالاً از دو نکته قبلی هم مهم‌تر است، اینکه رهبری اهل مبالغه نیستند، اهل مداهنه نیستند و واژگان را بر اساس باوری که دارند، استفاده می‌کنند. این هم به صدق آقا مرتبط است و هم به عدالت رهبری انقلاب. ما نمونه‌های مختلفی در تعابیر و سخنان رهبر معظم انقلاب داریم که در صحنه‌هایی واژگانی را به کار بردند یا نبردند که معلوم است دقیق از تعابیر استفاده می‌کنند که در برخی مواقع هم خیلی حساسیت‌برانگیز شده است که به لحاظ عرف می‌شد آن تعابیر را استفاده کنند، مثلاً در نماز مرحوم آقای هاشمی، رهبری جمله «انا لا نعلم منه الا خیرا» بیان نکردند. این جمله را معمولاً همه استفاده می‌کنند ولی رهبری در حقیقت آن چیزی را که قبول داشتند گفتند، همین جمله را در مورد مرحوم رئیسی سه بار تکرار کردند یا بعد از شهادت شهید رئیسی از لفظ شهادت‌گونه استفاده کردند. هر چند بعداً رهبری از لفظ شهید هم استفاده کردند. در نگاه فقهی مرتبه عالی شهادت برای کسی است که در معرکه و جنگ شهید شده باشد. بعد از شهادت شهید حاج‌قاسم سلیمانی به دلیل وضعیتی که پیکر ایشان داشتند، امکان غسل خیلی نداشتند که وقتی به رهبری این مسئله را گفتند، ایشان بیان کردند اصلاً نیازی به غسل نبود چراکه او در معرکه جنگ شهید شده است، بنابراین جمع‌بندی بحث من این است که تعابیر رهبری دقیق است و از روی تعارف یا اغراق بیان نمی‌شود، بنابراین آن واژگان و تعابیری که در مورد آقای رئیسی استفاده شده است در جلسات مختلف مسائلی بود که رهبری در مورد شهید رئیسی قبول داشتند و باور خود را بیان کردند.
برخی تعابیری که رهبری فرمودند مثل رئیس‌جمهور جامع‌الاطراف توضیح بیشتری می‌خواهد.
رهبری این واژه را در دیدار امیر قطر به کار بردند. مجموعه آن واژگانی که استفاده کردند این جامع‌الاطراف‌بودن آقای رئیس‌جمهور را نشان می‌دهد. رهبری فرمودند که عالم مجاهد، یک فرد می‌تواند عالم دینی باشد، بالاخره ایشان عضو مجلس خبرگان رهبری بود و ریاست قوه قضائیه را هم بر عهده داشت. پس فردی بود که اجتهادش معلوم است، پس ایشان یک عالم گوشه‌نشین و بی‌عملی نبوده است. عالم مجاهدی بوده که خستگی هم نمی‌شناخت. ممکن است فردی عالم باشد، جهادی هم باشد، اما خستگی‌ناپذیر نباشد، همه این موارد شخصیت جامع‌الاطراف رئیسی را می‌سازد. نکته دیگر در مورد شهید رئیسی صبری است که ایشان در مقابل تهمت‌ها و تخریب‌ها داشت. رئیسی در مورد طعنه‌زنندگان، چون همه همت خود را صرف رضایت مردم می‌کرد، صبوری کرد. رهبری همچنین فرمودند که ایشان مظهر شعار‌های انقلاب بود. کسی می‌تواند مظهر یک چیزی باشد که آن را با همه وجودش باور داشته باشد و در گفتار و در عمل پایبندی خود را به آن ارزش‌ها به منصه ظهور برساند. وقتی کسی به عنوان مظهر شعار‌های انقلاب مطرح می‌شود، یعنی به این شعار‌ها باور عمیقی دارد. شهید رئیسی هم باور عمیق به ارزش‌های انقلاب داشت. شهید رئیسی در هر جایی که فرصتی پیدا می‌کرد، پایبندی خود را به این ارزش‌ها نشان می‌داد. مردم دیدند آن را در صحنه سازمان ملل و در دیدار‌های مردمی و در جا‌های مختلف به شکل مختلف نشان داد. همه فعل و حرکات ایشان ظهور شعار‌های انقلاب بود. این تعبیری که رهبری در دیدار با خانواده شهید رئیسی داشتند که فرمودند در زیر این آسمان، یکی از بهترین‌ها را از دست دادیم. خیلی تعبیر خاص و منحصر‌به‌فردی بود یا تعبیر رئیسی عزیز نشان‌دهنده صمیمیت و رابطه نزدیک رهبری و رئیس‌جمهور بود. این تعبیر را رهبری در مورد حاج‌قاسم هم به کار بردند.
شهادت رئیس‌جمهور قدری شوک‌آور بود.
قدری نه بسیار شوک آور بود.
بله، واقعاً بسیار شوک‌آور بود. از لحظاتی بگویید که رهبری در جریان این خبر قرار گرفتند.
یک خبر واقعاً بهت‌آور و شوک‌آوری بود. هنوز هم آدم گاهی که تأمل می‌کند، نمی‌تواند باور کند که رئیسی شهید شده است. من آن موقع مشغول کار‌ها بودم و اخبار را پیگیری نمی‌کردم. یکی از دوستان به من تلفن کرد و این خبر را داد و گفت: ماجرا چیست. بعد از این تماس من درگیر خبر شدم. اخبار ظهر تلویزیون را که دیدم، متوجه شدم آیت‌الله‌آل‌هاشم هم همراه رئیس‌جمهور بود. ایشان به بنده محبت داشت و تماس‌هایی باهم داشتیم. در این فکر بودم که به ایشان زنگ بزنم یا نه، در نهایت تصمیم گرفتم زنگ بزنم. حدود ساعت ۴:۲۰ با تلفن همراه آقای آل‌هاشم تماس گرفتم که بوق اشغال می‌زد. پیگیری هم که می‌کردیم مطرح می‌کردند بر اساس تماس تلفنی که برقرار شده حدود منطقه شناسایی شده، اما به دلیل شرایط منطقه دسترسی سخت است. همینطور درگیر بودم تا اینکه خبر جلسه شورای عالی امنیت ملی آمد که درست نبود، جلسه سران قوا بود که در محضر رهبری تشکیل شده بود. از همان دقایق اولیه حادثه به اطلاع رهبری رسیده بود و آقا خیلی نگران شهید رئیسی بودند و پیگیری می‌کردند. جلسه با حضور آقای مخبر، قالیباف و محسنی‌اژه‌ای و یک عزیز دیگر برگزار شد. تمام گزارش‌ها تا آن لحظه بررسی و دستورات لازم از سوی رهبر معظم انقلاب داده شد. یک احتمال قوی این بود که این حادثه چنین سرنوشتی داشته باشد. رهبری از همان اول مسئولان کشور را آماده کردند تا کشور دچار مشکلی نشود. بعدش هم رهبری طبق برنامه‌ریزی قبلی دیدار تنظیم‌شده با بچه‌های سپاه ولی امر و خانواده‌شان داشتند. در آن دیدار هم جملات رهبر معظم انقلاب در این باره منتشر شد.
چه زمانی به این یقین رسیدید که آیت‌الله رئیسی شهید شده است؟
حدس که نمی‌زدیم، اما اخباری که بود نگران‌کننده بود. آدم هم نمی‌خواست باور کند که اتفاقی افتاده است و بیشتر دوست داشتیم خوشبین باشیم.
بعد از شهادت رئیس‌جمهور مراسمات باشکوهی در شهر‌های مختلف کشور در تقدیر و قدردانی از ایشان و هیئت همراه انجام شد. زمانی حماسه حضور مردم در تشییع شهید حاج‌قاسم سلیمانی داشتیم. این قابل درک است که معمولاً مبارزان در میدان جنگ محبوب هستند، اما سیاستمداران به دلیل مشکلات مختلفی که در جوامع وجود دارد، همواره مورد انتقاد مردم هستند، اما چرا رئیس‌جمهور اینقدر محبوب بود که مردم حضور میلیونی پیدا کردند؟
به نظر من این مسئله چند بعد دارد. طبیعی است در جامعه ما وقتی فردی از دنیا می‌رود، از او فقط ذکر خیر می‌کنند. توصیه هم شده از درگذشتگان به خیر و نیکی یاد کنیم. این امر یک مسئله فرهنگی در جامعه ماست. یک بخش هم ناشی از این بود که مردم با وجود انتقادات و اشکالاتی که معتقد بودند وجود دارد، سختکوشی و تلاش مجاهدانه آقای رئیسی را باور داشتند و همه دیده بودند. کسی نمی‌توانست این را انکار کند. تعابیری که آقا به کار بردند، مردم هم آن تعابیر را در مورد آقای رئیسی باور داشتند و اغراق‌آمیز نمی‌دانستند. مسئله دیگر هم نحوه شهادت شهید رئیسی بود. رئیس‌جمهور در یک مأموریت کاری به شهادت رسید. خود این نوع شهادت هم مهر تأییدی بود بر ویژگی‌هایی که رئیس‌جمهور داشت. بعد از شهادت هم صداوسیما و رسانه‌های دیگر به تبیین ویژگی‌های رئیس‌جمهور پرداختند که بر شناخت و آشنایی مردم از ایشان افزود. آن‌ها هم با این فضا همراهی کردند که خیلی اتفاق مثبتی بود. بعد از یک مقطعی هم دیدیم عده‌ای به همدردی کسانی که جزو منتقدان جدی آقای رئیسی بودند، اعتراض می‌کردند که شما که منتقد بودید، چرا امروز همدردی می‌کنید. این حرف خیلی درست نبود، البته این مسئله تذکری به همه ماست که در دوران حیات افراد منصفانه رفتار کنیم تا بعداً شرمنده نشویم ولی اینکه من قبلاً انتقاداتی داشتم، امروز حق ندارم همدری کنم، نگاه درستی نیست. خوشبختانه چهره‌های مختلف سیاسی از مخالفان تا منتقدان حضور و همدردی کردند، البته افراد ضدانقلاب در این زمینه گستاخانه و بی‌ادبانه صحبت کردند که به نظر من اینها، آدم‌های وطن‌فروش و بی‌هویتی هستند. این افراد بسیار اقلیت هستند و در دریای خروشان ملت ایران عددی محسوب نمی‌شوند.
واکنش‌های بین‌المللی هم در این قضیه بسیار گسترده بود. در حالی که دشمنان تبلیغ می‌کردند که ایران منزوی شده است، اما دیدیم که بسیاری از مقامات و کشور‌ها در این زمینه به شیوه‌های مختلف با ملت و دولت ایران همدردی کردند که ضدانقلاب را در یک وضعیت حیرت و انزوا قرار داد.
بله. در این مسئله میزان واکنش‌های بین‌المللی در قالب ارسال پیام تسلیت یا حضور مسئولان رده‌بالا در مراسم احترام هم قابل توجه بود. در چند کشور هم عزای عمومی اعلام شد، مثل هند، عراق، پاکستان، سوریه و لبنان که نشان داد ایران نه تنها منزوی نیست، بلکه تبدیل به یک قدرت مؤثر شده است. همچنین واکنش نهاد‌های بین‌المللی مثل شورای امنیت سازمان ملل و صحن عمومی این سازمان هم قابل توجه بود. این واکنش‌ها نشان داد ایران در معادلات بین‌المللی نقش مؤثری دارد و آقای رئیسی هم در این زمینه نقشی ویژه داشت. در زمان آقای رئیسی عضویت ایران در شانگ‌های و بریکس تکمیل شد. همچنین ارتباطات نزدیک با همسایگان و برخی کشور‌ها که با آن‌ها دچار مشکلاتی شده بودیم از دیگر نتایج فعالیت‌های آقای رئیسی بود که باعث ارتقای جایگاه ایران در معادلات بین‌المللی شد.
اخلاقمداری رئیس‌جمهور شهید در این همدردی ملی و جهانی چه نقشی داشت، چراکه آقای رئیسی به عنوان یک سیاستمدار اخلاقی شناخته می‌شد؟
ویژگی‌هایی که در مورد آقای رئیسی مطرح شده از ایشان یک شخصیت ارزشمند ساخته بود. ممکن است افراد از بُعد کارآمدی نقد‌هایی به آقای رئیس‌جمهور و دولت سیزدهم داشته باشند، حتی دوستان ایشان هم ممکن است نقد‌هایی داشته باشند ولی این نقد‌ها به شخصیت شهید رئیسی مرتبط نیست. آقای رئیسی از لحاظ شخصیتی فردی قابل احترام بود و این امری خیلی مهم است که همه این مسئله را قبول داشتند. ما در بین سیاستمداران واقعاً کم داریم که اینگونه به اخلاق اسلامی متعهد باشند. مردم از شهید رئیسی چنین تصویری داشتند. یک نکته دیگر در مورد این نوع افراد که اتفاق می‌افتد، این است که در خصوص این شخصیت‌ها به دلایل مختلف خیلی از فعالیت‌های آنان مطرح و برای مردم تبیین نمی‌شود، مردم مطلع نمی‌شوند، اما بعد از اینکه این افراد را از دست می‌دهیم، شرایط فراهم می‌شود که ما آن‌ها را بهتر بشناسیم. تازه فعالیت‌های مختلف آنان برای جامعه گفته می‌شود. این امر باعث می‌شود تأثر و ناراحتی مردم بیشتر شود و متوجه شوند چه شخصیتی را از دست داده‌اند. بگذارید در این زمینه مثالی بزنم. آیا کسی از مردم اطلاع داشت که مادر رئیس‌جمهور در یک محله متوسط مشهد و در یک خانه ۷۰ متری زندگی می‌کند، آن هم در جامعه‌ای که ذهن آن پر است از این مسئله که مسئولان ما فاسد هستند، رانت‌خوار هستند و ده‌ها مسئله دیگر. بعد از شهادت آقای رئیس‌جمهور اعضای کابینه گفتند که ما اطلاع نداشتیم که رئیس‌جمهور برادر و خواهر دارد، یعنی در این سطح مراقبت می‌شد که رانتی استفاده نشود.
آقای فضائلی! حتماً اطلاع دارید که در افکار عمومی همچنان ابهامات مختلفی در مورد حادثه سقوط بالگرد رئیس‌جمهور مطرح است. نظر شما در مورد این ابهامات چیست، با این ابهامات چگونه باید مواجه شد؟
اولاً من بگویم که از همان لحظات اولی که این اتفاق رخ داد، دستور مؤکدی داده شد که همه احتمالات ممکن بررسی شود. طبیعی بود اگر مداخله بیگانه در چنین عرصه‌ای اثبات می‌شد، مسئولیت‌هایی بر عهده جمهوری اسلامی ایران بود و نظام نمی‌توانست به این سادگی از کنار این مسئله عبور کند. به نظر من از یک طرف این ابهامات و سؤالات طبیعی است و برای همه این سؤال پیش می‌آید که چطور شد بالگرد رئیس‌جمهور سقوط کرد، در حالی که دو هلی‌کوپتر دیگر همراه ایشان سالم به زمین نشستند. ما تصویری از بالگرد قبل و حین سقوط نداریم، بنابراین برای برخی پرسش‌ها نمی‌توانیم پاسخ دقیق بدهیم، بنابراین مجبور به تحلیل هستیم. یک بخش هم مسائل فنی است که کارشناسان باید با دقت بررسی کنند و بررسی هم کردند. یک بخش‌هایی و یک افرادی هم وارد یکسری تحلیل‌های عجیب و غریب و وارداتی شدند که محصول ذهن‌های مسموم است که هر چیزی را به هر چیزی ربط می‌دهند. باید مراقبت کرد که ذهن کنجکاو مردم بستر سوءاستفاده این افراد نشود.
رابطه رهبر معظم انقلاب و شهید رئیسی همانطور که می‌دانیم رابطه نزدیکی بود. در مورد رابطه آقای رئیسی و رهبر معظم انقلاب صحبت کنید.
می‌دانید که رابطه رهبری و رئیس‌جمهور رابطه تنگاتنگی است، هر هفته دوشنبه‌ها رهبر معظم انقلاب با رئیس‌جمهور جلسه ثابت دارند و این مسئله در همه ادوار وجود داشته است. در دولت آقای رئیسی هم این جلسات بود، اما آنچه ما از نزدیکان حضرت آقا شنیدیم، همین چیز‌هایی است که در پیام آقا اعلام شد. مسئله خسته‌نشدن آقای رئیسی که رهبری هم خاطره این امر را تعریف کردند، نشان می‌دهد که چه صمیمیتی بین رئیس‌جمهور و رهبری وجود داشته است.
